De Nederlands Hervormde Kerk, lokaal bekend als de Grote Kerk, is een getuigenis van het rijke historische erfgoed van Veendam, een charmant stadje in de provincie Groningen, Nederland. Deze iconische kerk, die zijn oorsprong vindt in de 17e eeuw, is een baken van spiritueel en architectonisch erfgoed dat bezoekers van dichtbij en ver trekt.
Het verhaal van de Nederlands Hervormde Kerk begint op 25 augustus 1651, toen de classis Oldamt en Westerwolde, geïnspireerd door de provinciale synode, besloten een kerkgemeenschap in Veendam te stichten. De groeiende bevolking in het gebied Muntendammerveen maakte de bouw van een kerk noodzakelijk, en zo werd een locatie gekozen tussen Oosterdiep en Westerdiep. De Staten van Groningen stelden 4.000 Carolus guldens beschikbaar voor dit project, op voorwaarde dat zij het collatierecht zouden behouden. Dit historische detail is vereeuwigd boven de ingang in de toren, waar een steen met het wapen van Groningen tot op de dag van vandaag te zien is.
De eerste predikant, Henricus Hermannius, werd op 5 september 1655 aangesteld met een jaarlijks inkomen van 300 Carolus guldens. De bouw van de kerk begon met de eerste steenlegging door Adriaan Geerts Wildervanck op 24 augustus 1660. Wildervanck, de oprichter van Veendam en het nabijgelegen Wildervank, speelde een cruciale rol in de oprichting van de kerk. De eerste dienst in de nieuw voltooide kerk vond plaats op 5 oktober 1662, waarmee een einde kwam aan de tijdelijke bijeenkomsten in een schuur van Albert Aalders Negenkracht.
De Nederlands Hervormde Kerk onderging in 1767 een aanzienlijke uitbreiding, waarbij de omvang van het schip verdubbelde met de toevoeging van een zuidelijke zijbeuk. De noord- en zuidmuur zijn versierd met pilasters, waarbij elke van de vier traveeën grote rondboogvensters heeft. De oostmuur, onderbroken door vijf pilasters, heeft twee centrale blinde nissen geflankeerd door extra rondboogvensters, met een rond venster dat de gevel bekroont. Beide zijbeuken hebben schilddaken, elk uiteinde voorzien van een topstuk.
De toren, die in 1767 zijn eerste spits kreeg, heeft door de eeuwen heen verschillende aanpassingen ondergaan. Hij werd later opnieuw bekleed en verhoogd, met zijn huidige vorm opgebouwd uit machinaal vervaardigde bakstenen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de originele klok door de Duitse bezetters in beslag genomen, maar deze werd na de oorlog teruggevonden en herplaatst. Het huidige uiterlijk van de toren, met een open gewapende betonnen structuur en klokplaten boven de daklijn, dateert uit 1958. In 1959 werd een carillon toegevoegd en in april 2008 werd een nieuw carillon geïnstalleerd.
Speurtochten in Veendam
Ontdek Veendam met de digitale speurtocht van myCityHunt! Los puzzels op, beheers teamtaken en verken Veendam op een spannende en interactieve manier!
Bij binnenkomst in de Nederlands Hervormde Kerk wordt men begroet door een houten tongewelf ondersteund door trekbalken die verankerd zijn aan muurkolommen, corresponderend met de buitenste pilasters. De huidige indeling van het interieur ontstond na de renovatie van 1767. Aanvankelijk was de ruimte gevuld met kerkbanken, maar deze werden in het begin van de 20e eeuw vervangen door stoelen. Enkele originele banken uit de 17e, 18e en 19e eeuw blijven langs de noord- en oostmuur, elk bestemd voor verschillende groepen door de jaren heen, waaronder de herenbank, Ommelanderbank, schippersbank, vrouwenbank, ouderlingenbank, diakenbank, kerkvoogden- en notabelenbank, meidenbank en de kleedbank. In 1962 werd het familiewapen van de familie Wildervanck toegevoegd aan het voorheen lege cartouche van de Ommelanderbank.
De uitbreiding van 1767 omvatte ook de creatie van de preekstoel, de avondmaalstafel en de voorzangerslessenaar. De preekstoel, met een klankbord en achterpaneel, heeft een zeshoekige kuip versierd met acanthusbladeren en cartouches. Het voorpaneel van de kuip toont het wapen van Veendam: een arm die uit een wolk tevoorschijn komt en een olijftak vasthoudt, met een slang die om de arm kronkelt. In 1785 schonk Fennegijn Wijndels, de weduwe van Hendrik Pieters, een koperen kroonluchter, en in 1962 schonk de gemeente kleine koperen kroonluchters ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan van de kerk.
Het orgel van de kerk, oorspronkelijk gebouwd in 1824 door Johannes Wilhelmus Timpe, werd in 1847 verbeterd en uitgebreid door orgelbouwer Petrus van Oeckelen. Hoewel alleen de kas van het oorspronkelijke orgel overblijft, werd in 1927 een nieuw orgel besteld bij de Duitse firma Faber & Dienes, waarbij de oude kas en enkele pijpen werden geïntegreerd. Het orgel heeft drie manualen en een vrij pedaal, met ongeveer 2.400 pijpen van hout, zink en tin, variërend van 1 centimeter tot 5,9 meter in lengte. Een klokplaat uit 1782 is prominent aanwezig op de achterkant van het orgel. Het orgel onderging in 1992/1993 een verdere restauratie door de firma De Wit uit Nieuw-Vennep, waarbij de oorspronkelijke speeltafel en verschillende speelhulpen werden verwijderd, wat de mogelijkheden van het orgel beperkte. In 2019 werd het orgel erkend als een beschermd onderdeel van het rijksmonument, wat leidde tot een uitgebreide restauratie met als doel het terug te brengen naar de staat van 1928 en de verloren gegane klankesthetiek te herstellen.
De Nederlands Hervormde Kerk in Veendam is meer dan alleen een plaats van aanbidding; het is een levend museum van geschiedenis, architectuur en gemeenschapsgeest. De muren weerklinken met verhalen uit het verleden, en bieden bezoekers een unieke kijk op het rijke culturele erfgoed van dit pittoreske Nederlandse stadje. Of je nu een geschiedenisfan, een architectuurliefhebber of gewoon een nieuwsgierige reiziger bent, een bezoek aan deze prachtige kerk zal zeker een onvergetelijke ervaring zijn.
Koop nu tickets voor de speurtocht!
Met myCityHunt ontdek je duizenden steden over de hele wereld tijdens spannende speurtochten, schattenjachten en escape games!
myCityHunt vouchers zijn het perfecte cadeau voor veel gelegenheden! Verras jouw vrienden en familie met dit buitengewone evenementgeschenk. myCityHunt vouchers zijn vanaf de aankoopdatum 3 jaar geldig en kunnen binnen deze periode worden gebruikt voor een vrij te kiezen stad en tour uit het myCityHunt portfolio.