Frankfurter Engel

In het hart van Frankfurt, Duitsland, op de kruising van Schäfergasse en Alte Gasse, staat een indrukwekkend en aangrijpend monument bekend als de Frankfurter Engel. Dit monument, gewijd aan de vervolging van homoseksuelen, is niet alleen een kunstwerk, maar ook een symbool van herinnering, veerkracht en hoop. Gecreëerd door de gerenommeerde kunstenaar Rosemarie Trockel, werd de Frankfurter Engel onthuld aan het publiek op 11 december 1994 en heeft de eer het eerste volledig gebeeldhouwde monument in Duitsland te zijn dat de vervolging van homoseksuelen herdenkt.

De Historische Context

De geschiedenis achter de Frankfurter Engel is diep geworteld in de donkere tijden van het nazi-regime. Zelfs na de val van het nationaalsocialisme stopte de vervolging van homoseksuelen niet. De beruchte Paragraaf 175 van het Duitse Strafwetboek, die homoseksualiteit strafbaar stelde, bleef in zijn strenge vorm behouden door de Bondsrepubliek Duitsland. Pas in de late 20e eeuw begon de behoefte aan een monument ter ere van de slachtoffers van deze vervolging aan kracht te winnen.

De eerste stappen richting de oprichting van een dergelijk monument in Frankfurt werden genomen op 1 december 1990, toen een groep homoseksuele mannen een ongeautoriseerde herdenkingsbijeenkomst hield nabij de Alte Oper. Ze plantten houten kruisen met de namen van overleden personen in een groen gebied, een gebaar dat later werd goedgekeurd door toenmalig burgemeester Volker Hauff. Deze daad van herinnering legde de basis voor de oprichting van een permanent monument.

De Creatie van het Monument

Het initiatief om een blijvend monument te creëren werd geleid door de Initiative Mahnmal Homosexuellenverfolgung e. V. (IMH), opgericht in 1990. Het politieke klimaat was gunstig, met een rood-groene coalitie aan de macht in Frankfurt, die LGBTQ+ projecten steunde. In 1992 keurde de gemeenteraad de oprichting van het monument goed, hoewel financiële steun niet werd verstrekt door de stad. Daarom moest de IMH vertrouwen op donaties en een landelijke inzamelingsactie om de kosten te dekken.

Een wedstrijd voor het ontwerp van het monument werd aangekondigd op 20 juli 1992, en op 25 januari 1993 selecteerde de jury het ontwerp van Rosemarie Trockel. Haar concept, geïnspireerd door een beschadigde engelfiguur uit de Dom van Keulen, omvatte het creëren van een bronzen sculptuur met een zichtbare litteken waar het hoofd van de engel opnieuw was bevestigd. Dit ontwerp was een krachtige metafoor voor de blijvende littekens die vervolging achterlaat.

Het Ontwerp en de Symboliek

Rosemarie Trockel's Frankfurter Engel is een opvallende bronzen sculptuur die de aandacht van de kijker trekt met zijn sombere maar waardige aanwezigheid. De engel, met zijn enigszins verkeerd uitgelijnde hoofd, staat als een getuigenis van de veerkracht van degenen die vervolging hebben doorstaan. Het oorspronkelijke model voor de sculptuur was een beschadigde gipsafgietsel van een engel die ooit de Dom van Keulen sierde. Door het litteken te behouden waar het hoofd opnieuw was bevestigd, benadrukt Trockel de blijvende impact van de onrechtvaardigheden die homoseksuelen hebben doorstaan.

De sculptuur is gemonteerd op een achthoekig voetstuk, dat een inscriptie draagt met details over de misdaden begaan tegen homoseksuele mannen en vrouwen door de nazi's. Dit voetstuk, samen met de sculptuur, werd gegoten in brons bij de Rincker klokkengieterij in Sinn, Duitsland. Het hele ensemble werd voltooid en geïnstalleerd in Frankfurt op 29 november 1993.

De Locatie en Omgeving

De Frankfurter Engel bevindt zich op Klaus-Mann-Platz, een klein plein in het stadscentrum van Frankfurt. Deze locatie is significant, niet alleen omdat het zich bevindt in een gebied bekend om zijn LGBTQ+ cultuur, maar ook omdat het in de nabijheid ligt van een gerechtsgebouw, wat symbool staat voor de rol van de rechterlijke macht in de vervolging van homoseksuelen. Het plein, dat voorheen een onopvallende ruimte was, is getransformeerd tot een plek van reflectie en herinnering.

Het ontwerp van het plein zelf is geïnspireerd door andere monumenten, zoals het Homomonument in Amsterdam en het monument in Bologna gewijd aan homoseksuele slachtoffers van nazi-fascistisch racisme. De Frankfurter Engel staat in het midden van een kruis-cirkelopstelling, met vier banken die de binnenste cirkel vormen en buxushaagjes die een buitenste cirkel creëren. Deze opstelling biedt een gevoel van intimiteit en rust, waardoor het een geschikte locatie is voor contemplatie en herinnering.

De Onthulling en Erfenis

De Frankfurter Engel werd officieel onthuld op 11 december 1994, in een ceremonie die een dienst in de Paulskirche en een evenement bij het monument omvatte. Dit moment markeerde een belangrijke mijlpaal in de erkenning van het leed dat homoseksuelen hebben doorstaan tijdens het nazi-tijdperk en daarna.

Sinds de onthulling is de Frankfurter Engel een belangrijk symbool geworden voor de LGBTQ+ gemeenschap in Frankfurt en daarbuiten. Het dient als een herinnering aan het verleden en een oproep tot actie voor een meer inclusieve en rechtvaardige toekomst. Het monument is ook een populaire ontmoetingsplaats voor evenementen zoals de Frankfurt Christopher Street Day (CSD) en andere LGBTQ+ herdenkingen.

Concluderend, de Frankfurter Engel is meer dan alleen een monument; het is een krachtig symbool van herinnering, veerkracht en hoop. Zijn aanwezigheid in Frankfurt herinnert aan de onrechtvaardigheden van het verleden en roept op om ervoor te zorgen dat dergelijke vervolging nooit meer gebeurt. Een bezoek aan de Frankfurter Engel is een aangrijpende en ontroerende ervaring, die een moment van reflectie en een dieper begrip van de strijd van de LGBTQ+ gemeenschap door de geschiedenis heen biedt.