In het hart van Nederland, binnen de gemeente Gooise Meren, ligt het indrukwekkende Fort Werk 4, oorspronkelijk bekend als Fort Werk IV. Deze opmerkelijke vesting, gebouwd tussen 1868 en 1870, is een bewijs van het vernuft en de strategische militaire planning van de late 19e eeuw. Als het grootste en meest significante van een reeks van vijf verdedigingswerken die werden aangelegd om de Vesting Naarden te beschermen, is Fort Werk 4 een must-see voor zowel geschiedenisliefhebbers als toeristen.
Fort Werk 4 werd gebouwd tijdens een periode van belangrijke vooruitgangen in artillerietechnologie. De toegenomen reikwijdte en kracht van de artillerie maakten het noodzakelijk om de Vesting Naarden van grotere afstand te verdedigen. Daarom werd tussen 1867 en 1870 de Naardense Offensieve Linie opgericht, met Fort Werk 4 als middelpunt. Het fort ligt ongeveer 2200 meter ten zuiden van de Vesting Naarden en is strategisch geplaatst op het hoogste punt van de voormalige Bussumer Eng, wat een uitstekend uitzicht op het omliggende terrein biedt.
Het primaire doel van het fort was om het verhoogde gebied ten zuiden van de Vesting Naarden te beschermen, dat buiten de inundaties van de waterlinie lag. Vanaf deze locatie konden offensieve acties tegen binnenvallende legers worden uitgevoerd. In de beginfase van een conflict zouden veldlegers zich voor de inundaties positioneren en zich indien nodig achter deze inundaties terugtrekken. De vestingwerken, inclusief Fort Werk 4, boden essentiële bescherming, waardoor troepen de tijd kregen om zich veilig terug te trekken naar de Vesting Naarden. De totale kosten voor de Naardense Offensieve Linie bedroegen anderhalf miljoen gulden, een aanzienlijke investering in de verdediging van de regio.
Fort Werk 4 is een wonder van militaire techniek, voornamelijk gebouwd als een verdedigbaar aardwerk. Het hoogste punt van het fort bereikt 18,5 meter boven zeeniveau, wat een uitstekend uitzicht biedt over het omliggende landschap. Het zand voor het fort werd verkregen door het gebied ervoor uit te graven, dat later werd gebruikt als oefenterrein. De afmetingen van het fort zijn indrukwekkend, met een front van 116 meter, de zijkanten ongeveer 53 meter, en de achterzijde 120 meter.
Een van de meest onderscheidende kenmerken van het fort is de 10 meter brede droge gracht die het omringt. De binnenkant van de gracht is bekleed met een gekanteelde stenen muur, voorzien van schietgaten. Deze unieke toepassing van een gekanteelde muur in Nederland stelde verdedigers in staat om op aanvallers te schieten die probeerden de gracht over te steken. Het fort omvat ook drie gemetselde gebouwen: twee bomvrije structuren met elk drie kamers in de flanken, en een centrale poterne. Het linkerflankgebouw diende als woonruimte en huisvestte het kruitmagazijn, terwijl het rechterflankgebouw het garnizoen huisvestte en de keuken bevatte. Achter het fort staat een artillerieloods voor het opslaan van wapens. De oorspronkelijke houten loods brandde af tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar werd herbouwd in steen.
Speurtochten in Bussum
Ontdek Bussum met de digitale speurtocht van myCityHunt! Los puzzels op, beheers teamtaken en verken Bussum op een spannende en interactieve manier!
Fort Werk 4 werd alleen tijdens de Eerste Wereldoorlog militair gebruikt. Tussen 1914 en 1918 werden ongeveer 60 betonnen groepsschuilplaatsen gebouwd voor de Naardense Offensieve Linie, hoewel de volledige linie van vestingwerken nooit werd voltooid. Deze schuilplaatsen, die plaats boden aan 8 tot 16 soldaten, zijn nog steeds zichtbaar tussen de bomen, hoewel ze niet meer toegankelijk zijn, omdat ze na de Tweede Wereldoorlog met zand zijn gevuld en verzegeld.
In 1926 werden de vestingwerken, inclusief de Vesting Naarden, buiten gebruik gesteld als militaire verdedigingswerken. Vier jaar later kocht de gemeente Bussum Fort Werk 4. Terwijl de andere vestingwerken sindsdien zijn verdwenen, blijft Fort Werk 4 bestaan, waarbij het zand werd gebruikt om de haven van Bussum rond 1939 te vullen.
In de jaren 30 werd een deel van de achterwand van Fort Werk 4 gesloopt om sportevenementen, zoals paardrijwedstrijden, mogelijk te maken. Na de Tweede Wereldoorlog raakte het fort in verval, met verschillende gemeentelijke diensten die delen ervan gebruikten voor opslag en andere doeleinden. In 1967 overwoog de gemeente het fort te slopen om sportvelden uit te breiden, maar de Stichting Menno van Coehoorn wist succesvol te pleiten voor het behoud ervan. In 1969 werd Fort Werk 4 toegevoegd aan de rijksmonumentenlijst.
In 1997 werd de Stichting tot Beheer van Fort Werk IV opgericht om het fort te beheren, en in 1998 verhuurde de gemeente Bussum het fort aan de stichting. In 2009 begon het proces om de Nieuwe Hollandse Waterlinie, inclusief Fort Werk 4, aan te wijzen als rijksmonument. In 2011 ontving Fortenland, een organisatie van forten en kastelen in de Gooi en Vechtstreek, de Cultuurprijs van Noord-Holland van het Prins Bernhard Cultuurfonds.
Sinds juli 2018 is het fort eigendom van theater Spant!, dat als doel heeft Fort Werk 4 nog toegankelijker te maken voor het publiek. Tegenwoordig kunnen bezoekers de rijke geschiedenis en architectonische kenmerken van het fort verkennen, en zo inzicht krijgen in de strategische militaire planning van de late 19e eeuw. Of je nu een geschiedenisfanaat bent of gewoon op zoek bent naar een unieke en educatieve uitstap, Fort Werk 4 biedt een fascinerende blik in het verleden en een kans om de blijvende erfenis van deze opmerkelijke vesting te waarderen.
Koop nu tickets voor de speurtocht!
Met myCityHunt ontdek je duizenden steden over de hele wereld tijdens spannende speurtochten, schattenjachten en escape games!
myCityHunt vouchers zijn het perfecte cadeau voor veel gelegenheden! Verras jouw vrienden en familie met dit buitengewone evenementgeschenk. myCityHunt vouchers zijn vanaf de aankoopdatum 3 jaar geldig en kunnen binnen deze periode worden gebruikt voor een vrij te kiezen stad en tour uit het myCityHunt portfolio.